ઊંઝા, મહેસાણા: ભારતના ઈસબગુલ ઉદ્યોગમાં એક ઐતિહાસિક અને વ્યાપક હડતાળની શરૂઆત થઈ છે. ઊંઝા સહિત સમગ્ર ઉત્તર ગુજરાત તેમજ ભારતભરના ઈસબગુલ (Psyllium Seed) વેપારીઓએ 5 ટકા GSTની વિરુદ્ધમાં ખરીદી બંધ રાખવાનો નિર્ણય કર્યો છે. આ અચાનક હડતાળને કારણે માર્કેટ યાર્ડમાં ખેડૂતો મુશ્કેલીમાં મુકાયા છે, જ્યારે કરોડો રૂપિયાનો વેપાર અટક્યો છે. વેપારીઓની સ્પષ્ટ માંગ છે કે ઈસબગુલ Seed પર લાગતો 5 ટકા GST તરત જ રદ કરવામાં આવે.

પૃષ્ઠભૂમિઃ GST પહેલાં ટેક્સ નહોતો, હવે 5%નો ભાર

વેપારીઓના જણાવ્યા મુજબ, ઈસબગુલ પર 2017 પહેલા કોઈ પ્રકારનો VAT અથવા અન્ય ટેક્સ લાગતો નહોતો. ખેડૂતો અને વેપારીઓ માટે આ પાક સંપૂર્ણ રીતે કરમુક્ત ગણાતો. પરંતુ Goods and Services Tax (GST) લાગુ થયા બાદ HSN કોડ 1112 હેઠળ ઈસબગુલ Seed માટે કોઈ સ્પષ્ટ વિભાજન ન થવાને કારણે આ ઉત્પાદન પર 5% ટેક્સ લાગુ પડ્યો.

વેપારીઓનું કહેવું છે કે આ ટેક્સ નીતિમાં ખામી છે, કારણ કે HSN કોડમાં “ફ્રેશ” અને “ડ્રાય” ઈસબગુલ વચ્ચે કોઈ સ્પષ્ટ તફાવત નથી. જેના કારણે સિડ (Seed) પર પણ ટેક્સ વસુલવામાં આવે છે. વેપારીઓ માને છે કે ખેતી આધારિત કુદરતી ઉત્પાદન પર આવા પ્રકારનો GST લાદવો અન્યાય છે.

વેપારીઓની મુખ્ય માંગઃ ટેક્સ રદ કરો

હડતાળનો મુખ્ય મુદ્દો સ્પષ્ટ છે — ઈસબગુલ Seed પર લાગેલો 5 ટકા GST તાત્કાલિક રદ કરવામાં આવે. મહેસાણા ઈસબગુલ એસોસિયેશનના નેતૃત્વ હેઠળ આ હડતાળ શરૂ થઈ છે. એસોસિયેશનના જણાવ્યા મુજબ, તેઓ ઘણા સમયથી કેન્દ્ર સરકાર અને GST કાઉન્સિલને આ મુદ્દે રજૂઆત કરતા આવ્યા છે, પરંતુ કોઈ સકારાત્મક પગલું લેવાયું નથી.

વેપારીઓનો તર્ક છે કે ઈસબગુલ કૃષિ આધારિત ઉત્પાદન છે, જે ખેડૂતોએ સીધું ખેતરમાંથી પેદા કરેલું હોય છે. આવા ઉત્પાદનો પર ટેક્સ લગાડવો ખેડૂતો અને ઉદ્યોગ — બંને માટે નુકસાનકારક છે.

દેશવ્યાપી હડતાળઃ અનેક રાજ્યો જોડાયા

આ હડતાળ માત્ર ઊંઝા અથવા મહેસાણા સુધી મર્યાદિત નથી. ગુજરાત ઉપરાંત રાજસ્થાન, મધ્ય પ્રદેશ, ઉત્તર પ્રદેશ અને હરિયાણા સહિતના રાજ્યોના ઈસબગુલ વેપારીઓએ પણ હડતાળમાં જોડાઈને ખરીદી બંધ રાખી છે.

ઈસબગુલનું ઉત્પાદન મુખ્યત્વે ઉત્તર ગુજરાતના ઊંઝા, સિદ્ધપુર અને આજુબાજુના વિસ્તારોમાં થાય છે, પરંતુ દેશભરમાં તેનું વેપાર અને નિકાસ નેટવર્ક છે. ભારતમાં ઈસબગુલ ઉદ્યોગનો મોટો ભાગ નિકાસ આધારિત છે — ખાસ કરીને અમેરિકા, યુરોપ અને મધ્ય પૂર્વના દેશોમાં તેનું પ્રોસેસિંગ કરીને નિકાસ થાય છે.

ખેડૂતોની હાલતઃ માર્કેટમાં પહોંચ્યા, ખરીદદારો મળ્યા નહીં

હડતાળના નિર્ણયનો સૌથી મોટો ફટકો ખેડૂતોને પડ્યો છે. ઊંઝા માર્કેટ યાર્ડમાં આજે સવારે ઘણા ખેડૂતો પોતાનો તૈયાર ઈસબગુલ પાક લઈને પહોંચ્યા હતા, પરંતુ ખરીદી સંપૂર્ણપણે બંધ હોવાથી કોઈ વેપારી આગળ આવ્યો નહોતો.

ખેડૂતોને માલ પાછો લઈ જવાનો વારો આવ્યો હતો. એક ખેડૂત શંભુભાઈ પટેલ કહે છે, “અમારે આખો પાક તૈયાર કરીને માર્કેટમાં લાવ્યો. ખરીદનાર મળ્યો જ નહીં. પાછો લઈ જવામાં પણ ભારે તકલીફ પડે છે. જો આવું ચાલતું રહેશે તો અમને મોટું નુકસાન સહન કરવું પડશે.”

ખેડૂતોની ચિંતા એ છે કે ઈસબગુલ એક એવું ઉત્પાદન છે જેને લાંબા સમય સુધી સંગ્રહમાં રાખવું મુશ્કેલ છે. જો લાંબો સમય ખરીદી બંધ રહેશે તો પાકની ગુણવત્તા ઘટી શકે છે અને ભાવમાં ઘટાડો થવાની શક્યતા વધી શકે છે.

કાનૂની વિવાદઃ HSN કોડનો તફાવત મુખ્ય કારણ

GST લાગુ થયા બાદ HSN કોડ 1112 હેઠળ ઈસબગુલને દાખલ કરવામાં આવ્યું હતું. પરંતુ આ કોડમાં ફ્રેશ (તાજું) અને ડ્રાય (સૂકવેલું) ઈસબગુલ વચ્ચે કોઈ સ્પષ્ટ વ્યાખ્યા કે તફાવત કરવામાં આવ્યો નથી. પરિણામે, ટેક્સ અધિકારીઓ સિડ પર પણ 5% GST વસૂલ કરે છે.

વેપારીઓનું કહેવું છે કે સિડનું સ્વરૂપ કૃષિ ઉત્પાદનનું છે, જે અંતિમ પ્રોસેસિંગ પહેલાં વેચાય છે. તેથી તેના પર ટેક્સ લગાવવો યોગ્ય નથી. તેઓએ અનેકવાર GST કાઉન્સિલને વિનંતી કરી છે કે HSN કોડમાં સુધારો કરીને ઈસબગુલ Seedને ટેક્સ મુક્ત કેટેગરીમાં મૂકવામાં આવે.

Also Read : રવિ (શિયાળુ) પાકોના વાવેતરનો આદર્શ સમયગાળો: જીરૂ વરીયાળી ઈસબગુલ ઉપજ માટે ખેડૂતો માટે માર્ગદર્શન

Also Read : ખેડૂતોને ખેતીના સાધનો પર મળશે 80% સબસિડી – Krushi Yantrikikaran Yojana Gujarat 2025

આર્થિક અસરઃ કરોડો રૂપિયાનો વેપાર અટક્યો

ઈસબગુલ ઉદ્યોગ ભારત માટે કરોડો રૂપિયાનો નિકાસ ઉદ્યોગ છે. ઊંઝા માર્કેટ યાર્ડ એ વિશ્વના સૌથી મોટા ઈસબગુલ માર્કેટ્સમાંનું એક છે. દરરોજ અહીં લાખો ક્વિન્ટલ ઈસબગુલનું વેચાણ થાય છે. વેપારીઓની હડતાળને કારણે આ તમામ વ્યવહારો ઠપ થઈ ગયા છે.

વેપારીઓના અંદાજ મુજબ, જો હડતાળ લાંબા સમય સુધી ચાલે તો દૈનિક અનેક કરોડ રૂપિયાનો વ્યવહાર અટકી જશે, જે નિકાસ કરનારાઓ માટે પણ ગંભીર પડકારરૂપ છે. આંતરરાષ્ટ્રીય બજારોમાં સપ્લાય ચેઇન તૂટશે તો ભારતની વિશ્વસનીયતાને પણ આંચકો પહોંચી શકે છે.

ઉદ્યોગ જગતનો પ્રતિસાદ

ઈસબગુલ પ્રોસેસિંગ ઉદ્યોગના પ્રતિનિધિઓએ જણાવ્યું છે કે જો વેપારીઓની માંગોને સમયસર સ્વીકારવામાં નહીં આવે તો આખો ઉદ્યોગ ઠપ થઈ શકે છે. પ્રોસેસિંગ યૂનિટ્સ માટે કાચો માલ ઉપલબ્ધ ન રહે, અને નિકાસ ઓર્ડર સમયસર પૂરા ન થઈ શકે તેવી શક્યતા છે.

મહેસાણા ઈસબગુલ એસોસિયેશનના પ્રમુખે જણાવ્યું, “આ હડતાળ કોઈ વ્યક્તિગત હિત માટે નથી. આ ખેડૂત અને ઉદ્યોગ બંનેના હિત માટે છે. સરકાર તાત્કાલિક GST કાઉન્સિલની બેઠક બોલાવીને આ મુદ્દે યોગ્ય નિર્ણય લે તે જરૂરી છે.”

સરકારનો પ્રતિસાદ શું?

હજુ સુધી કેન્દ્ર સરકાર તરફથી કોઈ સત્તાવાર પ્રતિસાદ આવ્યો નથી. પરંતુ વાણિજ્ય મંત્રાલયના સૂત્રોએ જણાવ્યું છે કે ઉદ્યોગના પ્રતિનિધિઓ સાથે ચર્ચા શરૂ થઈ શકે છે. GST કાઉન્સિલની આગામી બેઠકમાં ઈસબગુલના HSN કોડમાં ફેરફાર અથવા ટેક્સ માફી અંગે ચર્ચા થવાની શક્યતા છે.

રાજ્ય સરકાર પણ આ મુદ્દે કેન્દ્રને રજૂઆત કરવા તૈયાર હોવાનું જણાય છે. ગુજરાતના કૃષિ વિભાગના એક અધિકારીએ જણાવ્યું, “આ ઉદ્યોગ રાજ્ય માટે મહત્વનો છે. ખેડૂતો અને વેપારીઓની સમસ્યા ઉકેલવા રાજ્ય સરકાર જરૂરી પગલાં લેશે.”

નિકાસ ઉદ્યોગ પર લાંબા ગાળાની અસર

ઈસબગુલનું ઉત્પાદન વિશ્વમાં સૌથી વધુ ભારતમાં થાય છે. નિકાસ દ્વારા દેશને મોટા પાયે વિદેશી ચલણ મળે છે. જો હડતાળ લાંબા સમય સુધી ચાલુ રહેશે તો નિકાસ ઓર્ડર પૂરા કરવામાં મુશ્કેલી આવશે, જેના કારણે આંતરરાષ્ટ્રીય ખરીદદારો વિકલ્પો શોધી શકે છે.

આ ઉદ્યોગમાં હજારો લોકો રોજગાર મેળવે છે — ખેડૂત, વેપારી, પ્રોસેસિંગ યૂનિટ્સ, ટ્રાન્સપોર્ટર્સ અને નિકાસકારો. હડતાળ લંબાય તો આ બધા પર આર્થિક અસર થવાની શક્યતા છે.

નિષ્કર્ષઃ ઉકેલ વગર સમસ્યા વધતી જશે

ઈસબગુલ ઉદ્યોગ હાલ એક સંકટના મુકામે છે. વેપારીઓની હડતાળને કારણે ખેડૂતો મુશ્કેલીમાં છે, માર્કેટમાં ખરીદી વેચાણ ઠપ છે, નિકાસ અટકી છે અને ઉદ્યોગમાં અનિશ્ચિતતા ફેલાઈ છે.

સરકાર સમયસર હસ્તક્ષેપ કરીને GST સંબંધિત વિવાદનું ઉકેલ લાવે એ હવે સમયની જરૂર છે. ઈસબગુલ ઉદ્યોગ માત્ર ગુજરાત માટે નહીં પરંતુ આખા ભારત માટે નિકાસ અને કૃષિ ક્ષેત્રમાં મહત્વ ધરાવે છે. જો યોગ્ય ઉકેલ ન આવે તો ઉદ્યોગની વિશ્વસનીયતા અને ખેડૂતોની આવક બંનેને આંચકો આવી શકે છે.

ઈસબગુલ GST હડતાળ 2025, ઊંઝા માર્કેટ યાર્ડ, ઈસબગુલ ખરીદી બંધ, Psyllium Seed GST India, ઈસબગુલ વેપારીઓ, Unjha Isabgul Strike, ઈસબગુલ નિકાસ ઉદ્યોગ, Isabgul HSN Code Issue, ખેતી સમાચાર, વેપારીઓની માંગ,