> “વરસાદમાં સફેદ માખીઓથી પાકને બચાવવાની અસરકારક રીતો”
(ખાસ ખેડૂત અને કૃષિ સમાચાર માટે)

—

વરસાદમાં સફેદ માખીઓથી પાકને બચાવવાની અસરકારક રીતો

ગુજરાત સહિત ભારતના અનેક રાજ્યોમાં ચાલુ વરસાદી ઋતુમાં ખેડૂતો ખેતી કાર્યમાં વ્યસ્ત છે. પરંતુ, વરસાદના આહલાદક વાતાવરણની સાથે ખેડૂતો માટે એક ગંભીર પડકાર પણ ઊભો થાય છે – સફેદ માખી (Whitefly) જેવી જીવાતો. ખાસ કરીને કપાસ, મગફળી, તુવેર, શાકભાજી જેવા પાકો પર આ જીવાત ભારે નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. આ લેખમાં આપણે જાણીશું કે વરસાદના સમયમાં સફેદ માખીઓથી પાકને કેવી રીતે અસરકારક રીતે બચાવી શકાય.

સફેદ માખી શું છે?

સફેદ માખી એક નાના કદની ઉડતી જીવાત છે, જે છોડના પાંદડામાંથી રસ ચૂસીને તેનું પોષણ ગ્રહણ કરે છે. સફેદ માખી મુખ્યત્વે દિવસના સમયે સક્રિય રહે છે અને છોડને બીમાર પાડી દે છે. આ જીવાત દ્વારા પીલાપણ વાયરસ જેવી જીવલેણ બીમારીઓ પાકમાં ફેલાઈ શકે છે, જે ઉત્પાદનને ઘનિષ્ઠ રીતે અસર કરે છે.

વરસાદના સમયમાં સમસ્યા વધુ કેવી રીતે બને છે?

વરસાદ પછીનું ભેજી વાતાવરણ સફેદ માખી માટે અનુકૂળ બને છે.

વાવણી દરમિયાન કે પછી સતત પાણી ભરાવા કે ભેજ હોવાને કારણે જીવાત ઝડપથી ફેલાય છે.

ખેડૂત જો શરૂઆતી તબક્કામાં આ જીવાતને નિયંત્રિત ન કરે, તો તેની અસર ગંભીર બની શકે છે.

સફેદ માખીથી થતા નુકસાનના ચિહ્નો

• પાંદડાં પીળા થવા લાગે છે.
• છોડનો વિકાસ અટકી જાય છે.
• ફૂલ અને ફળ સમાય આવતાં નહીં રહે.
• શેકસારી પાંદડાંની નીચે સફેદ રંગની માખીઓનો જૂથ દેખાય છે.
• પાંદડાંના ભાગે “હોની ડ્યૂ” જેવી ચીકણી સ્તર જોવા મળે છે.

જીવાત નિયંત્રણ માટે પદ્ધતિઓ

1. સાંસ્કૃતિક પદ્ધતિઓ (Cultural Practices):

વાવણી પહેલાં ખેતર ઘાસમુક્ત રાખવું.

પાણી ભરાવા ન થાય એ માટે યોગ્ય નિકાસ વ્યવસ્થા.

સંક્રમિત છોડ તરત ખેતરમાંથી દૂર કરવો.

2. જૈવિક નિયંત્રણ (Biological Control):

નીમ તેલ (Neem Oil) નું 5-10 મિલી પ્રતિ લિટર પાણીમાં ભેળવી છંટકાવ કરો.

પરજીવી જંતુઓ જેમ કે Encarsia Formosa જેવી જીવાતો ખેતરમાં છોડવી.

ladybird beetle અને lacewing જેવી કુદરતી દુશ્મન જીવાતોનો ઉપયોગ કરો.

3. યંત્ર દ્વારા નિયંત્રણ:

યેલો સ્ટીકર ટ્રેપ લગાવવાથી સફેદ માખી આકર્ષાય છે અને ફસાઈ જાય છે.

આ ટ્રેપ ખેતરના અનેક ભાગે લગાડવા.

4. રાસાયણિક નિયંત્રણ (Chemical Control):

જ્યારે જીવાતનું પ્રમાણ વધે ત્યારે કૃષિ નિષ્ણાતની સલાહ પ્રમાણે નીચેના ઇનસેક્ટીસાઈડ વાપરો:

ઇમિડાક્લોપ્રિડ 17.8% SL – 0.3 મિલી/લિટર

થાયોમેથોકઝામ 25% WG – 0.2 ગ્રામ/લિટર

એસિટામિપ્રિડ 20% SP – 0.25 ગ્રામ/લિટર

છંટકાવ દરમિયાન 2-3 દિવસ વરસાદ નહીં થાય એવી આગાહી હોય તો જ છંટકાવ કરો જેથી દવા અસરકારક બને.

ખેડૂત માટે ખાસ ટિપ્સ:

પાકનું સાતત્યપૂર્વક નિરીક્ષણ કરો.

વરસાદ પહેલાં અને પછી ખાસ કરીને પાંદડાંની નીચે ચકાસણી કરો.

પાક ફેરબદલ (crop rotation) કરો જેથી જીવાતનું પુનરાગમન ન થાય.

ઓર્ગેનિક પદ્ધતિઓને પણ સહયોગ આપો જેથી જમીનનું સ્વાસ્થ્ય જળવાઈ રહે.

સરકારી સહાય અને માર્ગદર્શન

ગુજરાતમાં કૃષિ વિભાગ, કૃષિ યુનિવર્સિટી અને કૃષિ ટેક્નોલોજી મંત્રીમંડળ દ્વારા સમયસર માર્ગદર્શન આપવામાં આવે છે. વિવિધ યોજનાઓ હેઠળ રાસાયણિક દવાનો ભંડાર અને ઉપલબ્ધતા પણ જાળવવામાં આવે છે. ખેડૂતો એ પોતાના નજીકના કૃષિ કેન્દ્રોનો સંપર્ક કરવો જોઈએ.

નિષ્કર્ષ

વરસાદી ઋતુ પાક માટે આશીર્વાદ છે, પણ જો જીવાતો નિયંત્રિત ન થાય તો નુકસાન થઈ શકે છે. સફેદ માખી સામે જૈવિક અને રાસાયણિક બંને પદ્ધતિઓના સમન્વયથી યોગ્ય નિયંત્રણ મેળવી શકાય છે. સમયસર નોંધ, નિયંત્રણ અને માર્ગદર્શનથી પાકનું રક્ષણ થઈ શકે છે અને ultimately ખેડૂતોનો નફો વધારી શકાય છે.